რუსეთი და სომხეთი აზერბაიჯანის გვერდის ავლის გეგმას ამზადებენ? – რას იტყვის საქართველო?
როგორც ცნობილია, სომხეთი და აზერბაიჯანი ამჟამად აწარმოებენ მოლაპარაკებებს ომის შემდგომ ურთიერთობებზე, რომლის ფარგლებში, სხვათა შორის, განიხილება სატრანსპორტო დერეფნების დებლოკირების საკითხი, რომელიც განიხილება როგორც ექსპერტულ, ასევე უმაღლეს დონეზე.
ამასთან, საქართველოში, უფრო სწორად, მის ოკუპირებულ რეგიონში, აფხაზეთში, ძალიან საინტერესო მოვლენები ვითარდება, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სომხეთთან.
კერძოდ, საქართველოს მთავრობის სპეციალურმა კომისიამ გამოაცხადა რესპუბლიკის ტერიტორიაზე სარკინიგზო მიმოსვლის გახსნისა და საქართველოს ტერიტორიაზე, სხვა საკითხებთან ერთად, საქონლის ტრანზიტის აკრძალვის მოხსნის შესახებ.
რუსეთს, სომხეთსა და აფხაზეთს სეპარატისტული სოხუმიდან სომხეთამდე სარკინიგზო ხაზის გახსნა სურთ. რჩება ოფიციალური თბილისის თანხმობა
ჯვრის უღელტეხილი – სომხებისთვის წყევლაა
ცხადია, თუ ვინმე გაზრდილი ყურადღებით ადევნებს თვალს აფხაზეთის რკინიგზის ირგვლივ მიმდინარე პროცესებს, ეს, პირველ რიგში, ერევანია. რაც ბუნებრივია, რადგან დღეს საქართველოზე გადის ერთადერთი გზა, რომელიც აკავშირებს სომხეთს მის სტრატეგიულ (ჯერჯერობით) პარტნიორ რუსეთთან.
და ყველაფერი კარგად იქნებოდა, მაგრამ მხოლოდ ეს მარშრუტი გადის ჯვრის უღელტეხილზე, რომელიც ყველაზე ცუდი სატრანსპორტო არტერიაა – ზამთარში მუდმივი თოვა და ზვავია, ზოგჯერ რამდენიმე კვირა იბლოკება მოძრაობა. რაც შეეხება ყინულს, ეს უკვე დიდი ხანია ნორმაა, რომელიც ვერაფერი აჩერებს.
გასაგებია, რომ ადგილობრივი ხელისუფლება მაქსიმალურად ზრუნავს ჯვრის უღელტეხილის მარშრუტზე, ასუფთავებს მას, ასხამს სამრეწველო მარილს… მაგრამ, სამწუხაროდ, ბუნების ძალები ხშირად მძლავრობენ ქართული სახელმწიფოს შესაძლებლობებს.
შემდეგ კი მოდის ზაფხული თავისი ღვარცოფით და მეწყრით, რომელიც ბლოკავს გზატკეცილზე მოძრაობას რამდენიმე საათიდან რამდენიმე კვირამდე.
მაგრამ მაშინაც კი, როცა ყველაფერი რიგზეა ამინდთან და მარშრუტის გზის ზედაპირზე, ჯვრის უღელტეხილის მთავარი პრობლემა არსად ქრება – მუდმივი და განუწყვეტელი საცობები საქართველო-რუსეთის საზღვარზე, რომელიც მთის მწვერვალებთან და ხეობებთან ერთად, დიდი ხანია იქცა ადგილობრივი ლანდშაფტის ორგანულ ფრაგმენტად.
ჯვრის უღელტეხილი არის წყევლა სომეხი ტვირთგადამზიდავებისთვის
თუ ტვირთის გადაზიდვას ახორციელებთ ჯვრის უღელტეხილზე და მხოლოდ ერთი დღე მოგიწიათ საბაჟოზე დგომა, მაშინ გაგიმართლათ. ძნელი სათქმელია, კონკრეტულად რას უკავშირდება ეს „დაბრკოლება“ – ან მთის გზის ბუნებრივ სივიწროვესთან, რომელიც არ არის გათვლილი ასეთი ძლიერი ტვირთის ნაკადისთვის, ან ბიუროკრატიულ პროცედურებთან, ძირითადად რუსეთის მხარეს.
ასეა თუ ისე, ჯვრის უღელტეხილი ნამდვილ წყევლად იქცა სომეხი ტვირთგამზიდავებისთვის, რომლებსაც, ფაქტობრივად, სხვაგან წასასვლელი არ აქვთ – აზერბაიჯანის გავლით გზა დაკეტილია, ამიტომ ზემო ლარსი საქართველოში რჩება საზღვრის ერთადერთ ლეგალურ მონაკვეთად რუსეთთან.
კოზირი აზერბაიჯანთან მოლაპარაკებებში
ცოტა ხნის წინ სომხეთის მთავრობის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ განიხილება საქართველოსა და რუსეთს შორის საბორნე მომსახურების გახსნის საკითხი, რომელიც განკუთვნილია ძირითადად სომხური გადამზიდავებისთვის. მაგრამ ეს არ არის იოლი საქმე, ვერ მოხერხდა საიმედო საბორნე გადასასვლელის გაკეთება თუნდაც მშვიდობიან პერიოდში. საქართველოსთვის კი რუსეთთან ახალი სატრანსპორტო მარშრუტის გახსნა ამჟამად პრობლემურია, მისი მნიშვნელობა აშკარაა: მთელი ცივილიზებული სამყარო ხურავს კომუნიკაციებს რუსეთთან, მაგრამ საქართველო ხსნის? როგორ?! რუსეთს საქართველოს ტერიტორიის 20 პროცენტი არ აქვს ოკუპირებული? რუსული ტანკები თბილისიდან სულ რაღაც 40 კილომეტრში არ არის?..
მოკლედ, საქართველოს უკვე ეჭვის თვალით უყურებენ, რადგან ის არ ხურავს სახმელეთო კომუნიკაციას რუსეთთან და არ ბლოკავს აქტიურ ტვირთების მოძრაობას ჯვრის უღელტეხილზე. და თუ ახლავე გახსნის საბორნე გადასასვლელს, ეს ისეთი დარტყმა იქნება საქართველოს პრესტიჟისთვის საერთაშორისო ასპარეზზე, რომ არანაირი ფინანსური სარგებელი არ აანაზღაურებს მას.
რუსული ჯარები თბილისიდან 40 კილომეტრში არიან განლაგებული
ამრიგად, ზემო ლარსის გავლით გავლილ „წამების გზას“ დღეს ალტერნატივა არ აქვს და აფხაზეთის რკინიგზა შეიძლება იყოს იდეალური გამოსავალი ჩიხიდან.
ჯერ ერთი, ეკონომიკური და სატრანსპორტო თვალსაზრისით, გზა აფხაზეთის გავლით გადის ზომიერ კლიმატურ პირობებში, საშუალო სიმაღლეზე. არის რამდენიმე უღელტეხილი, მთის გზები და პრაქტიკულად არ არის ზვავსაშიშროება, მეწყერი ან ღვარცოფი. შედეგად, ერევანში დატვირთული მატარებელი შეფერხებებისა და ზედმეტი თავგადასავლების გარეშე აღწევს რუსეთში.
მეორეც, აფხაზეთთან სარკინიგზო კავშირის გახსნა შეიძლება გახდეს სერიოზული პოლიტიკური არგუმენტი სომხეთისთვის აზერბაიჯანთან მოლაპარაკებებში. ბაქოს კარგად ესმის ჯვრის უღელტეხილზე ტრანზიტის სირთულეები, ამიტომ ხვდებიან, რომ ამ დროისთვის სომხეთი სასიცოცხლოდ დაინტერესებულია ახალი სატრანზიტო მარშრუტებით. კერძოდ, აზერბაიჯანის გავლით.
დიახ, სომხეთისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ახალი მარშრუტი, მაგრამ ამისთვის აუცილებელია მორალურ კომპრომისზე წასვლა, რაც სომხებისთვის ყველაზე რთულია – სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერა აზერბაიჯანთან. სომხეთის კრუნჩხვითი და არათანმიმდევრული პოლიტიკა ამ საკითხთან დაკავშირებით არის სერიოზული ვნებების მაჩვენებელი, რომელიც აჭარბებს ქვეყნის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას, რომელიც ან თანახმაა საზღვრების გახსნაზე, ან აყენებს პირობებს, რომელიც უარყოფს ამ თანხმობას. ოპოზიცია და ხელისუფლება ამ საკითხზე დიამეტრალურად საპირისპირო პოზიციებს იკავებეს და სომხურ საზოგადოებაში არასოდეს ყოფილა და არც არის ერთსულოვანი აზრი ამ საკითხზე.
აფხაზეთის რკინიგზას შეუძლია ბოლო მოუღოს ამ “შექსპირის ვნებებს” – მაშინ აზერბაიჯანის გავლით რუსეთში ახალი სატრანსპორტო დერეფნის გახსნა აღარ იქნება სასიცოცხლო აუცილებლობის ერევანისთვის, რის შედეგადაც სომხეთის პოლიტიკური ხელმძღვანელობა შეძლებს ბევრი რამის გაკეთებას.
ერთი სიტყვით, სომხეთის ვარიანტი პრაქტიკულად იდეალურია, გარდა მცირე, მაგრამ მნიშვნელოვანი გარემოებისა: ითვლებოდა, რომ უახლოეს მომავალში აფხაზეთის გავლით სარკინიგზო მიმოსვლის გახსნა უბრალოდ არარეალურია – და ძირითადად იმიტომ, რომ სომხების გარდა ეს არავის უნდოდა.
არის თუ არა “აფხაზეთის რკინიგზის პროექტი” სომხეთის კოზირი აზერბაიჯანთან რთულ მოლაპარაკებებში?
ასე იყო ბოლო დრომდე, მაგრამ ახლა, როგორც ჩანს, სიტუაცია შეიცვალა.
აფხაზებმა, რომლებიც ზედიზედ ათი წელი ამბობდნენ, რომ ეს არ სჭირდებოდათ, მოულოდნელად გადაიფიქრეს. ახლა სოხუმში სარკინიგზო ტრანზიტის ჩამოყალიბება სწორ და აუცილებელ საქმედ ითვლება.
ალბათ, საქმე იმაშია, რომ უკრაინის ომმა საგრძნობლად გაზარდა საქონლის ტრანზიტი რუსეთში საქართველოს გავლით და ახლა ეს ეხება არა მარტო სომხეთს – აფხაზებმა დაინახეს ტვირთების ტრაფიკის სერიოზული ზრდა და მიხვდნენ, რომ მათ შეეძლოთ მიეღოთ ღირსეული წილი. “სატრანსპორტო ტორტი”. ამით, ალბათ, რუსეთიც არის დაინტერესებული, რისთვისაც საქართველო რჩება ერთ-ერთ იმ მცირერიცხოვან „ფანჯარაში“ საქონლის გადაადგილებისთვის ღია ევროპაში, რის შედეგადაც ზემო ლარსის საგუშაგოზე „დაბრკოლება“ პრობლემად იქცა არამხოლოდ სომხეთისთვის, არამედ თავად რუსეთისთვისაც.
ზოგადად, რუსეთი, აფხაზეთი და სომხეთი მომხრეები არიან, სიტყვა ახლა საქართველოზეა.
სად იქნება საბაჟო?
მაგრამ ეს არის ზუსტად ის, რაც თეორიულადაც კი შეუძლებელი ჩანს. საქართველოს არც ერთი, თუნდაც ყველაზე კორუმპირებული ხელისუფლება, არ გაუხსნის გზას აფხაზეთის გავლით ერთ ფუნდამენტურ კითხვაზე პასუხის გაცემის გარეშე: „სად დავაყენოთ საბაჟო“?
საკითხი არც ტექნიკური და არა ლოგისტიკურია, ეს ეხება პოლიტიკას. მოგეხსენებათ, ნებისმიერი ქვეყანა იწყება იქ, სადაც მდებარეობს მისი საბაჟო და სასაზღვრო გამშვები პუნქტი. და აქ ქართველებსა და აფხაზებს შორის შეთანხმების მოლოდინი არ არსებობს.
საქართველოს თვალსაზრისით, სასაზღვრო პუნქტი უნდა განთავსდეს მდინარე ფსოუზე, ანუ რუსეთთან საზღვარზე. აფხაზებს კი მისი ნახვა სურთ მდინარე ენგურზე, რომელიც აჯანყებულ რეგიონს დანარჩენ საქართველოსგან ჰყოფს.
მდინარე ენგური თუ ფსოუ – სად განტავსდება საბაჟო პუნქტი?
ეს წინააღმდეგობა იმდენად ფუნდამენტური და გადაუჭრელია, რომ აფხაზეთის გავლით რკინიგზის გახსნის შესახებ კულისებში ათი წლის განმავლობაში, ოფიციალური მოლაპარაკებების ერთი წუთიც კი არ ყოფილა. ხუთი წლის წინ კი, პარტიებს შორის მკვეთრი უთანხმოების გათვალისწინებით, ასევე საზოგადოებაში ამ თემის უკიდურესი არაპოპულარულობით, საქართველომ საერთოდ შეწყვიტა ამ თემაზე საუბარი.
სამართლიანობისთვის უნდა აღინიშნოს, რომ ალტერნატიული ვარიანტიც განიხილებოდა. ვგულისხმობ 2010 წლის სახიფათო შეთანხმებას, რომელიც ითვალისწინებდა რაიმე სახის სასაზღვრო „დერეფნების“ შექმნას და საზღვარზე კონტროლის გადაცემას შვეიცარიული ლოგისტიკური კომპანიისთვის.
მაგრამ თვით იდეა, რომ რომელიმე უცხოურმა კომპანიამ შეცვალოს საბაჟო კონტროლი ოფიციალური თბილისის მიერ უკონტროლო ტერიტორიაზე, იმდენად აბსურდული იყო, რომ ამ დოკუმენტის ხელმომწერებიც კი არ ითვლიდნენ მის განხორციელებას. ფაქტობრივად, ეს შრომატევადი და განუხორციელებელი მშენებლობა იყო მხოლოდ საშუალება, რათა აიძულონ საქართველო არ ჩარეულიყო რუსეთის მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში შესვლაში და ამ პროცესში სახე შეენარჩუნებინა.
ამრიგად, აფხაზეთის რკინიგზის გახსნა რჩება მხოლოდ ჰიპოთეტურ შესაძლებლობად და სომხეთს, თავის მხრივ, ჯერ კიდევ უწევს რთული არჩევანის გაკეთება აზერბაიჯანთან შერიგებასა და ჯვრის უღელტეხილზე ტანჯვას შორის.
წყარო: haqqin.az
თენგიზ აბლოთია
